Instrumenty motywacyjne to rozwiązania, sposoby i metody stosowane w firmie, które mają na celu skłonienie pracownika do wykonywania konkretnych zadań lub osiągania zamierzonych rezultatów. Należą do nich m.in. środki przymusu (kary, regulaminy), zachęty (nagrody pieniężne, benefity, pochwały oraz samoocena pracownicza) albo perswazji (informowanie i namawianie).
Zachęta – wymiar materialny i niematerialny
Przyznawanie nagród jest jedną ze skuteczniejszych form doceniania i premiowania wysiłków pracownika. Stosowanie pozytywnych wzmocnień jest skuteczniejsze niż sięganie po kary. Zachęty mogą mieć charakter materialny i występować w postaci premii oraz nagród finansowych lub benefitów, takich jak np. wyjazdy zagraniczne finansowane przez pracodawcę, dodatkowe, interesujące możliwości podnoszenia kwalifikacji czy mieszkanie służbowe. Zachęcanie pracownika do działania może mieć również charakter niematerialny i występować w postaci publicznych pochwał i podziękowań. Instrumenty motywacyjne, które zachęcają do podejmowania wysiłku, to także normy pracy, systemy kontroli wewnętrznej, samoocena pracownicza czy formy współzawodnictwa (np. konkursy ogłaszane wśród pracowników).
Perswazja jako instrument motywacyjny
Środki perswazji opierają się na działaniach, takich jak: namawianie, informowanie oraz stosowanie przymusu. Namowa może polegać na formułowaniu konkretnych próśb i prowadzeniu negocjacji z pracownikiem. Jest to łagodna forma perswazji, w przypadku której szanuje się podmiotowość pracownika i nie podważa się jego kompetencji zawodowych. Prośby i namawianie to działania występujące w relacjach partnerskich, w których przełożony okazuje zaufanie podwładnemu i słucha jego sugestii. Do środków perswazyjnych zalicza się również informowanie zatrudnionego np. o wynikach jego pracy. Motywacja pracownika może też wzrastać dzięki temu, że zna on cele przedsiębiorstwa i utożsamia się z nimi, a także ma świadomość, że przełożeni wiążą z nim duże nadzieje i oczekiwania.
Przymus – czy skuteczny?
Perswazja może opierać się na przymusie i autorytaryzmie, który jest nieskuteczny, gdy oczekuje się od pracownika nie tylko efektywności, ale również samodzielności i inicjatywy. Podstawowe środki przymusu to polecenia, nakazy i instrukcje postępowania, wyrażane np. w regulaminach. Ich stosowanie jest uzasadnione w odniesieniu do profesji o wysokim stopniu ryzyka zawodowego.
Dobór odpowiednich instrumentów motywacyjnych sprawia, że pracownik czuje się doceniony i odpowiedzialny za efekty swojej pracy, dlatego chętniej podejmuje wysiłek. Stosowanie manipulacji lub zastraszanie działa niekorzystnie nie tylko na konkretną osobę – wpływa również na atmosferę w firmie. Stosunki panujące w danym przedsiębiorstwie to jeden z kluczowych czynników, które uwzględniają pracownicy, rozważając przyjęcie oferty pracy lub zmianę miejsca zatrudnienia.