Potrącenia obowiązkowe, czyli dokonywane bez zgody pracownika, to sumy przeznaczone na pokrycie zobowiązań alimentacyjnych, zaliczki oraz kary pieniężne. Istnieją także potrącenia dobrowolne, tzn. składki związkowe, pożyczki udzielone z kasy zapomogowo-pożyczkowej lub składki na dobrowolne grupowe ubezpieczenie pracownicze. Najniższa płaca krajowa wyznacza kwotę wolną od potrąceń.
Potrącenia z wynagrodzenia – podstawa prawna
Zasady, zgodnie z którymi pracodawca może dokonywać potrąceń, zostały przedstawione w broszurze Państwowej Inspekcji Pracy. Dokument można znaleźć tutaj: https://www.pip.gov.pl/pl/f/v/144708/Potracenia%20Wynagrodz.pdf.
Wynagrodzenie brutto – najniższa krajowa
Każdej osobie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę przysługuje najniższa krajowa. Zarobki pracownika, który wykonuje swoje obowiązki w pełnym wymiarze godzin, nie mogą być niższe niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalona przez rząd i konsultowana z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz z Radą Dialogu Społecznego. Po dokonaniu wszystkich potrąceń, do dyspozycji pracownika powinna pozostać kwota nie niższa niż płaca minimalna obowiązująca w danym roku. Ograniczenie nie istnieje w przypadku świadczenia alimentacyjnego. W razie egzekucji alimentów pracodawca może potrącić do 60% pensji.
Wynagrodzenie za pracę w wysokości:
- najniższej krajowej – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy,
- 75% płacy minimalnej – po potrąceniu zaliczek,
- 90% płacy minimalnej – po potrąceniu kar pieniężnych wynikających z art. 108 kp
stanowi kwotę wolną od potrąceń. Dla osoby zatrudnionej w niepełnym wymiarze godzin - kwota wolna od potrąceń jest ustalana proporcjonalnie do wysokości otrzymywanego wynagrodzenia.
Obowiązkowe potrącenia
Pracodawca może bez zgody pracownika potrącać należności, takie jak:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
- kary pieniężne za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.
Stosowne kwoty odciąga się od pensji po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Dobrowolne potrącenia
Potrącenia fakultatywne mogą być dokonywane wyłącznie za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie. Odliczanie określonych sum od wynagrodzenia - pomimo braku pisemnej zgody - jest bezpodstawne i stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym. Pracodawca może otrzymać karę grzywny w wysokości od 1.000 do 30.000 zł.
Zatrudniający powinien uwzględniać kwotę wolną od potrąceń w wysokości:
- płacy minimalnej netto – przy potrąceniach na rzecz zatrudniającego,
- 80% płacy minimalnej netto – w przypadku pozostałych należności.
Wymiar kwoty wolnej od potrąceń zależy nie tylko od wysokości płacy minimalnej, ale także od kosztów uzyskania przychodu i odliczeń od podatku.
Należności - stanowiące dobrowolne potrącenia z wynagrodzenia pracownika - to m.in.:
- pożyczki z kasy zapomogowo-pożyczkowej lub zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
- kredyty bankowe,
- składki związkowe,
- składki na dobrowolne grupowe ubezpieczenie pracownicze.