Pracownik odpowiada materialnie za majątek pracodawcy, o ile udowodni się mu spowodowanie strat. Odpowiedzialność może być indywidualna lub zbiorowa. W sytuacji, gdy pracodawca powierza mienie kilku lub kilkunastu osobom, konieczne jest zawarcie umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Dokument powinien mieć formę pisemną.
Wspólna odpowiedzialność – przepisy
Pracodawca ma prawo wymagać od nas podpisania umowy o współodpowiedzialności materialnej w czasie trwania stosunku pracy. Może to zrobić, gdy liczba pracowników nie przekracza 8 – w trybie jednozmianowym, 12 – w trybie dwuzmianowym lub 16 – w trybie trzyzmianowym. W firmach usługowych, zakładach żywienia zbiorowego, a także w sklepach samoobsługowych liczba pracowników na jednej zmianie nie może być wyższa niż 24. Odmowa złożenia podpisu na takim dokumencie stanowi wystarczającą przyczynę rozwiązania stosunku pracy. Podstawą prawną zawarcia umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej jest rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19740400236).
Zgodnie z art. 125 kodeksu pracy (http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19740240141) umowa o wspólnej odpowiedzialności za powierzone mienie musi być zawarta na piśmie. Każdy pracownik odpowiada za część strat, zgodnie z ustaleniami zawartymi w dokumencie. Można wyciągnąć konsekwencje tylko wobec konkretnych osób, jeśli uda się ustalić, że tylko one przyczyniły się do powstania strat.
Czy można odmówić podpisania umowy o odpowiedzialności materialnej?
Umowa o odpowiedzialności materialnej nie musi być zawierana w chwili nawiązywania stosunku pracy. Pracodawca może przedłożyć ją do podpisania w dowolnym momencie. Pracownik nie ma obowiązku jej podpisywać, jeśli nie jest ona zgodna z przepisami. Przyczyną odmowy może być np. obciążenie odpowiedzialnością zbiorową pracowników, mimo większej, dopuszczalnej liczby zatrudnionych osób. Nie trzeba podpisywać dokumentów, w których widnieją zapisy sprzeczne z prawem.
Odpowiedzialność indywidualna a odpowiedzialność zbiorowa
Przepisy dotyczące wspólnej odpowiedzialności materialnej stosuje się w ściśle określonych warunkach. W pozostałych przypadkach zastosowanie mają przepisy kodeksu pracy (dział V). Zgodnie z nimi, pracodawca musi udowodnić, że szkoda wynika z zaniedbań, jakich dopuścił się pracownik. W przeciwnym razie wyciągnięcie konsekwencji materialnych jest niezgodne z prawem.
Granice odpowiedzialności materialnej
Nie można np. pociągać do odpowiedzialności jednej osoby, podczas gdy winę za szkodę ponosi cały zespół lub gdy straty były wynikiem niedostatecznego zabezpieczenia mienia przez pracodawcę. Pracownik, któremu udowodniono zaniedbanie, powinien pokryć szkodę w pełnej wysokości. W przypadku nieumyślnego spowodowania szkód - maksymalną kwotę odszkodowania dla pracodawcy stanowi wysokość trzymiesięcznego wynagrodzenia. Rzeczywista strata to faktyczne zmniejszenie majątku pracodawcy, którego zakres ustala się poprzez porównanie stanu posiadania przed i po wystąpieniu szkody.