Pracodawca, ustalając nasz grafik, zobowiązany jest brać pod uwagę normy czasu pracy – dobową, tygodniową i roczną. Czas, który wykracza poza nie - to nadgodziny. Istnieją limity godzin nadliczbowych, a także zakazy dotyczące niektórych grup zawodowych.
Nadgodziny a prawo pracy
Przepisy dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych znajdują się w art. 151 kodeksu pracy. Ustawa jest dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19740240141. Przekraczanie norm czasu pracy określonych w art. 129 k.p. jest dopuszczalne tylko w określonych sytuacjach. Pracownik może wykonywać swoje obowiązki w nadgodzinach w przypadku:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej, mającej na celu ochronę życia, zdrowia ludzkiego, mienia lub środowiska albo usunięcie awarii;
- zaistnienia szczególnych potrzeb pracodawcy.
Kalkulator nadgodzin – jak liczyć czas przepracowany ponad normę?
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek. Jego wysokość to:
- 100% normalnego wynagrodzenia, jeśli nadgodziny przypadają:
- w nocy,
- w niedziele i święta, które nie są dla nas dniami pracy,
- w dniu wolnym od pracy udzielonym w zamian za przepracowaną niedzielę bądź święto;
- 50% normalnego wynagrodzenia w pozostałych przypadkach.
Zatrudnieni, stale wykonujący obowiązki poza siedzibą pracodawcy, otrzymują ryczałt, którego wysokość wynika z przewidywanej liczby nadgodzin.
Zamiast dodatku przysługuje czas wolny. Jego ilość zależy od tego, kto wyszedł z inicjatywą zamiany. Wymiar czasu wolnego to:
- 1 godzina wolna za 1 godzinę przepracowaną – gdy pracownik jest inicjatorem;
- 1,5 godziny wolnej za 1 godzinę przepracowaną – gdy propozycja wychodzi od pracodawcy.
Kto nie może pracować w godzinach nadliczbowych?
Norm czasu pracy nie mogą przekraczać osoby zatrudnione na stanowiskach, na których panują warunki szkodliwe dla zdrowia. Bezwzględny zakaz obejmuje kobiety w ciąży. Oznacza to, że pomimo zgody pracownicy, jej pozostawanie w pracy „po godzinach” stanowi naruszenie prawa. Bezwzględny zakaz dotyczy również pracowników młodocianych, czyli osób, które ukończyły 16 lat, ale nie osiągnęły pełnoletniości. Rodzice, którzy sprawują opiekę nad małymi dziećmi (do 4 lat), mogą wykonywać pracę w godzinach nadliczbowych, jeśli wyrażą na to zgodę. Zakaz zatrudniania dotyczy tylko jednego z rodziców, gdy obydwoje są aktywni zawodowo. Ograniczenia dotyczą również niepełnosprawnych zatrudnionych. Niezależnie od stopnia niepełnosprawności, pracownicy posiadający stosowne orzeczenie lekarskie, nie mogą wykonywać swoich obowiązków w godzinach nadliczbowych. Zakaz nie obowiązuje w dwóch przypadkach:
- gdy niepełnosprawny jest zatrudniony przy pilnowaniu mienia;
- gdy pracownik złoży odpowiedni wniosek, do którego załączy pisemną zgodę lekarza.
Maksymalna liczba nadgodzin w ciągu roku - dla jednego zatrudnionego - wynosi 150. Można ustalić inny limit, jeśli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym lub nie dotyczy go obowiązek stworzenia regulaminu pracy.