Płaca zasadnicza i dodatki to składniki pensji, jaką otrzymuje pracownik. Niektóre części to tzw. obligatoryjne składniki wynagrodzenia, inne – fakultatywne. Wśród obowiązkowych elementów wynagrodzenia oprócz pensji zasadniczej znajdują się dodatki za pracę w nocy lub w niedzielę i święta, nadgodziny czy czas przestoju. Dodatki fakultatywne przyznaje się m.in. za pełnioną funkcję, szczególne umiejętności oraz pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia.[\top_text]
Z artykułu dowiesz się:
- jak prawo określa składniki wynagrodzenia pracownika,
- jakie są stałe składniki wynagrodzenia za pracę,
- czym różnią się fakultatywne składniki wynagrodzenia od obligatoryjnych.
Płaca i jej funkcje. Definicje
Płaca to podstawa budująca dochody pracownicze, dzięki której można określić sytuację finansową gospodarstw domowych. A prościej – wysokość wynagrodzenia wpływa na to, czy konkretnego pracownika stać na zaspokojenie potrzeb, m.in. konsumpcyjnych.
Dodatkowo wynagrodzenie i jego składniki mogą pełnić 5 podstawowych funkcji:
- kosztową – ponieważ jest to koszt dla pracodawcy związany z zatrudnieniem,
- dochodową – czyli pozwalającą pracownikowi utrzymać dom,
- motywacyjną – umożliwiającą kształtowanie pewnych oczekiwanych zachowań pracownika,
- społeczną – ponieważ polega na budowaniu pozytywnej atmosfery w przedsiębiorstwie,
- rynkową – tzn. odzwierciedlającą stan krajowej gospodarki.
Przeczytaj także: Czy za każdą pracę otrzymujemy wynagrodzenie?
Skoro już wiesz, czym jest i po co jest wynagrodzenie, przejdźmy do omówienia składowych wynagrodzenia pracownika.
Składniki pensji – co mówi o tym prawo?
Z przepisów kodeksu pracy (Dział III: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19740240141) wynika, że pracownik musi otrzymywać pensję za wykonywanie określonych działań na rzecz pracodawcy. Ty - jako pracownik - nie możesz ani zrezygnować z wynagrodzenia, ani przenieść prawa do niego na inną osobę. Elementy wynagrodzenia muszą być wyszczególnione w umowie o pracę lub w regulaminie wynagradzania. Co ważne, masz prawo wglądu w dokumentację, na podstawie której jest ustalany wymiar płacy. Znajdziesz tam składniki wynagrodzenia za pracę brutto. Wysokość pensji oraz jej składników powinna być adekwatna do rodzaju, ilości i jakości pracy oraz kwalifikacji niezbędnych przy jej wykonywaniu. Dodatkowo termin wypłaty musi być stały.
Przepisy prawa i informacje dotyczące płacy znajdują się w broszurze Państwowej Inspekcji Pracy: https://www.pip.gov.pl/pwp/pdf/wynagrodzenia.pdf.
Obligatoryjne składniki wynagrodzenia
Każda osoba zatrudniona na podstawie stosunku pracy ma prawo do minimalnego wynagrodzenia. Jego wysokość zmienia się w każdym roku i jest wyrażana w kwocie brutto. Ale jakie składniki wchodzą do minimalnego wynagrodzenia? Przy ustalaniu wymiaru płacy minimalnej bierze się pod uwagę wszystkie składniki wynagrodzenia, z wyłączeniem:
- odpraw emerytalnych i rentowych,
- nagród jubileuszowych,
- dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych,
- dodatku za pracę w porze nocnej,
- dodatku za staż pracy.
Wysokość stałych składników wynagrodzenia zależy od systemu wynagradzania przyjętego w danym zakładzie pracy. Istnieją trzy podstawowe systemy:
- Czasowy – pracownik otrzymuje pensję za efektywny czas pracy w wysokości wynikającej z osobistego zaszeregowania. Wymiar płacy zasadniczej określa się w stawce godzinowej lub miesięcznej.
- Akordowy – wysokość wynagrodzenia zależy przede wszystkim od efektów pracy osiąganych przez jednego pracownika lub przez zespół. Pracodawca jest zobowiązany do ustalenia norm, które jego podwładni muszą realizować w określonych jednostkach czasu.
- Prowizyjny – wymiar pensji jest uzależniony od wielkości obrotu.
Pamiętaj, że Twój pracodawca musi wypłacić wynagrodzenie i dodatki za:
- pracę w nocy,
- dyżury pełnione poza godzinami pracy wynikającymi z harmonogramu,
- za czas niewykonywania pracy spowodowany przestojem z winy pracodawcy,
- za pracę w godzinach nadliczbowych, a także w niedziele i święta.
To wszystko zaliczamy do stałych składników wynagrodzenia.
Jakie są fakultatywne składniki wynagrodzenia?
Przyznanie fakultatywnych składników pensji – jak sama nazwa wskazuje – nie jest obowiązkowe. Zależy od decyzji pracodawcy, który ma do wyboru następujące dodatki:
- stażowy,
- funkcyjny,
- zmianowy,
- za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia,
- za szczególne umiejętności.
Pracownik po spełnieniu kryteriów wskazanych w regulacjach wewnątrzzakładowych zyskuje prawo do dodatków fakultatywnych.
Przeczytaj także: Premia – kiedy można na nią liczyć?