Kto ma prawo do odprawy pośmiertnej?
Zgodnie z art. 93 kodeksu pracy (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19740240141) odprawa pośmiertna przysługuje rodzinie zmarłego pracownika. Prawo do świadczenia mają:
- współmałżonek,
- inni członkowie rodziny, którzy spełniają warunki uzyskania renty rodzinnej, wskazane w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19981621118).
Świadczenie należy się również w przypadku śmierci pracownika w trakcie urlopu wypoczynkowego lub zwolnienia chorobowego. Okres zatrudnienia lub rodzaj umowy o pracę nie mają znaczenia. Przyczyna śmierci nie jest brana pod uwagę – odprawa przysługuje też rodzinom pracowników, którzy popełnili samobójstwo.
Czy odprawa pośmiertna jest obowiązkowa?
Pracodawca, którego pracownik zmarł, ma obowiązek wypłacić rodzinie odprawę pośmiertną. W pewnych sytuacjach nie musi być ona jednak wypłacana, na przykład:
- gdy pracownik nie miał małżonka lub członków rodziny, którzy spełniają kryteria do uzyskania renty rodzinnej z FUS;
- gdy pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a wypłacone odszkodowanie ma wysokość co najmniej równą przysługującej odprawie. Popularną formą tego typu ubezpieczeń są ubezpieczenia grupowe zawierane między instytucjami ubezpieczeniowymi a pracodawcą. Jeśli składki na nie były potrącane z wynagrodzenia pracownika, pracodawca jest zobowiązany do wypłacenia odprawy pośmiertnej.
Jeżeli kwota wypłaconego świadczenia jest niższa niż przysługująca rodzinie odprawa pośmiertna, pracodawca ma także obowiązek wypłacić różnicę między tymi świadczeniami.
Wysokość świadczenia
Wymiar odprawy zależy od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i jest równy:
- jednomiesięcznemu wynagrodzeniu – gdy pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat;
- trzymiesięcznemu wynagrodzeniu – gdy pracownik był zatrudniony 10 lat i dłużej;
- sześciomiesięcznemu wynagrodzeniu – gdy pracownik był zatrudniony dłużej niż 15 lat.
W razie wykonywania pracy na rzecz kilku pracodawców rodzinie przysługuje odprawa od każdego z nich – w wysokości adekwatnej do stażu pracy w poszczególnych miejscach.
Wymiar odprawy pośmiertnej ustala się na zasadach wskazanych w rozporządzeniu MPiPS w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19960620289).
Czy odprawa pośmiertna jest opodatkowana?
Pracodawca, który wypłaca odprawę pośmiertną, nie pobiera zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i nie oblicza składek na ubezpieczenia społeczne. Wszystkie świadczenia pieniężne wypłacane rodzinie zmarłego pracownika są zwolnione ze składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe i zdrowotne. Przysługują one bowiem nie pracownikowi, ale jego najbliższym.
Zgodnie z ustawą z dnia 26 lipca 1991 r.* zaliczka na podatek dochodowy w wysokości 18% pobierana jest:
- od wynagrodzenia wypłacanego rodzinie zmarłego, które nie zostało odebrane przed śmiercią pracownika
- od innych świadczeń, jak ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy
Każda uprawniona do świadczeń osoba z rodziny zmarłego otrzymuje wówczas od pracodawcy PIT-11 i rozlicza na jego podstawie swój przychód w rocznym zeznaniu podatkowym. Świadczenia te są zwolnione od składek ubezpieczeniowych jako przychód z praw majątkowych.
Czy odprawa pośmiertna wchodzi do spadku?
Odprawa pośmiertna, która przysługuje najbliższym zmarłego pracownika, to uprawnienie własne rodziny związane z jego pracą, a nie spadek. Prawo do otrzymania odprawy jest więc zupełnie niezależne od kwestii spadkowych i przysługuje nawet wtedy, gdy rodzina jest zmuszona odrzucić spadek ze względu na długi zmarłego.
Inaczej wygląda kwestia wynagrodzenia i świadczeń, takich jak ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, niepobranych przed śmiercią przez pracownika. Zgodnie z art. 33 pkt 7 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub innej działalności zarobkowej jednego z nich. Roszczenie o wypłatę powyższych świadczeń wchodzi w skład spadku, zgodnie z treścią art. 922 § 1 kodeksu cywilnego (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19640160093). Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą bowiem z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób z jego rodziny. Aby otrzymać zaległe świadczenia z tytułu pracy zmarłego, należy więc przyjąć po nim spadek w całości.
Czy odprawa pośmiertna podlega zajęciu komorniczemu?
Jeśli za życia pracownika z wynagrodzenia dokonywane były obowiązkowe potrącenia komornicze, to objęte są nimi również prawa majątkowe przechodzące na jego najbliższych, czyli:
- małżonka lub małżonkę,
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:
- do ukończenia 16. roku życia,
- do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do 25. roku życia,
- dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości, jak wnuki, rodzeństwo oraz inne, w tym także w ramach rodziny zastępczej, jeśli:
- zostały przyjęte na wychowanie nie później niż rok przed śmiercią pracownika (chyba że jego śmierć była wynikiem wypadku),
- nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach,
- ich rodzice żyją, ale nie są w stanie zapewnić im utrzymania lub gdy pracownik albo jego małżonek został ich opiekunem ustanowionym przez sąd,
- rodzice, w tym ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające.
Kwota wypłacana członkom rodziny będzie więc pomniejszona o ustalone potrącenia.
Odprawa pośmiertna – gdzie zamieszcza się o niej informację w PIT-11?
W PIT-11 wystawionym dla członków rodziny zmarłego pracownika wykazuje się wynagrodzenie wypłacone w razie przejścia jego praw majątkowych na osoby spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej, zgodnie z przepisami o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo to reguluje art. 63 § 1 i 2 kodeksu pracy. (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19740240141/U/D19740141Lj.pdf)
W PIT-11 dla członków rodziny zmarłego pracownika nie wykazuje się natomiast odprawy pośmiertnej. Jest ona zwolniona od opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Mówi o tym art. 21 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT.
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19910800350/U/D19910350Lj.pdf
Czy odprawa pośmiertna jest kosztem uzyskania przychodu?
W związku z tym, że odprawa pośmiertna jest objęta zwolnieniem podatkowym, jej wypłata nie stanowi dla pracodawcy kosztu uzyskania przychodu. Nie ciążą na nim żadne obowiązki informacyjne ani obowiązek płatnika. Potwierdziła to indywidualna interpretacja podatkowa z dnia 3 kwietnia 2015 r., nr IPPB4/415-670/14-2/AM.
Inną formą wsparcia finansowego rodziny zmarłego pracownika może być darowizna. Jej kwota również nie będzie stanowić dla pracodawcy kosztu uzyskania przychodu, zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 14 ustawy o podatku dochodowym dla osób prawnych. Jeśli jednak środki na darowiznę będą pochodziły z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, to dokonane wcześniej odpisy na ZFŚS będą stanowiły koszty uzyskania przychodu.
Świadczenie socjalne w pracy – komu przysługuje?
Odprawa pośmiertna a odszkodowanie za wypadek przy pracy
Gdy śmierć pracownika nastąpiła w wyniku wypadku przy pracy, uprawnionym osobom przysługuje zasiłek pogrzebowy oraz odszkodowanie z ubezpieczenia wypadkowego wypłacane ze środków Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Odszkodowanie należy się niezależnie od odprawy pośmiertnej. Jego wysokość wynosi:
- 18-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – jeśli świadczenie przypada małżonkowi lub dziecku;
- 9-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – jeśli świadczenie przypada innemu członkowi rodziny.
*Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350): http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19910800350